The Joker. A Serious Study of The Clown Prince of Crime

Ogromną popularność postaci Batmana można mierzyć na różne sposoby, także poprzez liczbę naukowych publikacji prześwietlających tę postać z różnych stron. W tym kontekście zadziwiający był brak jakichkolwiek opracowań poświęconych – równie popularnemu przecież – wielkiemu wrogowi Mrocznego Rycerza. Na szczęście już mogę pisać o tym fakcie w czasie przeszłym.

Przygotowana przez Uniwersytet Mississippi publikacja udanie wypełnia tę lukę, stając się pierwszym naukowym studium Jokera jako fikcyjnej postaci i kulturowego fenomenu.

Tom otwiera przedmowa Steve’a Engleharta. Jeśli to nazwisko budzi w Was jakieś skojarzenia, to całkowicie prawidłowo – Englehart to scenarzysta, który wespół z rysownikiem Marshallem Rogersem stworzył jeden z najważniejszych duetów twórczych w historii Mrocznego Rycerza. Obaj Panowie odcisnęli wielkie piętno na batmanowych komiksach w latach 70-tych XX wieku, między innymi poprzez wprowadzenie poważniejszego tonu i przywrócenie Jokerowi bardziej psychopatycznego wizerunku.

W swym wstępie Englehart zwraca uwagę na fakt, że dla Jokera styl popełniania zbrodni zawsze był równie ważny, co potencjalny efekt. Jak obrazowo ujmuje to legendarny scenarzysta, nie chodzi tylko o to, by obrabować bank, ale żeby zrobić to przy pomocy pojawiającego się na niebie kucyka.

Część właściwa książki dzieli się na cztery rozdziały. Pierwszy, zatytułowany „The Changeable Trickster”, otwiera tekst „Shifting Makeups”, w którym Dan Hassoun porównuje ze sobą trzy filmowe sylwetki Jokera, odgrywanego przez Cesara Romero, Jacka Nicholsona i Heatha Ledgera. Hassoun robi to jednak poprzez rzadko stosowany w tym przypadku pryzmat aktora i jego gry. Autor analizuje nie tylko charakterystykę aktorską, ale także odmienne metody przygotowywania się do roli, a nawet zmieniające się radykalnie w kolejnych dekadach standardy filmowania ujęć (jak coraz krótszy średni czas ujęć i inne kadrowanie).

Z klimatów filmowych przechodzimy do komiksowych za sprawą tekstu Roya T. Cooka, zatytułowanego „Does the Joker Have Six-Inch Teeth?”. Pod tym niezbyt poważnym pytaniem kryje się całkiem poważna analiza sposobów obrazowania Jokera na kartach komiksów. Odwołując się do teorii prezentacji świata przedstawionego w fikcyjnym dziele Cook wyjaśnia, dlaczego, mimo całkowicie odmiennych wizerunków Jokera (na przykład tych z „Zabójczego Żartu” i z „Długiego Halloween”), nadal postrzegamy go jako jedną i tą samą postać.

W bardzo ciekawym artykule „Lady Haha” Eric Garneau zestawia ze sobą postać Morderczego Klauna z ikoną współczesnej popkultury – Lady Gagą, wskazując na szereg podobieństw: ostentacyjność działania, narcyzm, łamanie schematów, krzykliwe kostiumy, a przede wszystkim wywiedzioną z komiksu „Batman: Azyl Arkham” ideę ciągłego kreowania się na nowo.

Z kolei tekst Davida Ray’a Cartera, „Episodes of Madness”, to drobiazgowy przegląd wszystkich telewizyjnych występów Jokera. Konkluzja jest dość łatwa do przewidzenia – najpełniejszy i najciekawszy obraz arcyłotra znajdziemy w „Batman: The Animated Series”.

Drugi rozdział książki – „The Joker and the Political” – rozpoczyna tekst „The Obama-Joker”, w którym Emmanuelle Wessels i Mark Martinez analizują niezwykle ciekawy przypadek wykorzystania wizerunku Jokera przez Tea Party podczas ruchu społecznego skierowanego przeciwko Barakowi Obamie i jego reformie zdrowotnej. Zwracają przy tym uwagę na trzy czynniki: kampanię wirusową filmu „The Dark Knight” (która mocno wprowadziła Jokera w domenę polityki), mechanizmy populizmu politycznego oraz specyfikę funkcjonowania mediów internetowych.

Tosha Taylor w tekście „Kiss with a Fist” przygląda się relacji Jokera z Harley Quinn z punktu widzenia walki płci o dominację. Autorka całkowicie pomija cechy osobowości obu postaci, zjawisko kobiet zakochanych w psychopatach, a także zmiany wprowadzone w samej postaci Harley w poświęconej jej serii. W efekcie tekst, choć sam w sobie całkiem ciekawy, jest dość jednostronny i pozostawia największy niedosyt.

Ciekawie za to wypada artykuł „More Than the Hood Was Red”, w którym Richard D. Heldenfels zwraca uwagę, że choć często określa się Jokera jako anarchistę, to bardziej jednak pasuje do niego miano marksisty. Choć ta teza wydaje się daleko idąca, autor znajduje, zarówno w komiksach („Batman #1”, „Death in the Family”), jak i filmach („The Batman”, „The Dark Knight”), wiele dowodów na to, że pojedynek Batmana z Jokerem to w gruncie rzeczy pojedynek klasowy: obrońcy kapitalistycznego status quo z marksistą dążącym do zniszczenia wszelkiego posiadania.

Trzeci rozdział książki zatytułowany jest „The Digital Joker” i zawiera trzy teksty. W „Never Give ‘Em What They Expect” Vyshali Manivannam rozpatruje Jokera jako ucieleśnienie archetypu Trickstera. Co ciekawe, przyrównuje go także do działalności 4chan – nietypowego miejsca w internecie, które służy do świadomego trollingu.

Z kolei „Playing (With) the Villain” Kristin M. S. Bezio to znakomita analiza gry „Batman: Arkham Asylum”, pokazująca w jaki sposób Joker kontroluję całą opowieść (zarówno na poziomie narracyjnym, jak i gameplayowym) oraz zmusza Batmana do podążania wytyczonym przez siebie szlakiem: od pamiętnej sekwencji początkowej, poprzez pierwszą walkę, zaaranżowane przez Jokera próby, starcie z Scarecrowem, aż do wielkiego finału. W efekcie Klaun zmusza Batmana (a tym samym i gracza), aby spojrzał na świat jego oczami.

Równie interesujący jest tekst Kimberley Owczarski, zatytułowany „Why So Serious” i prezentujący niezwykłą kampanię marketingową filmu „The Dark Knight”. Autorka zaczyna od inspiracji (wcześniejsze kampanie wirusowe „The Blair Witch Project” oraz serialu „Lost”), następnie opisuje szczegółowo wszystkie fazy kampanii reklamowej oraz kampanii na rzecz przyznania Ledgerowi Oscara.

Ostatni rozdział książki – „Joker Theory” – rozpoczyna Johan Nilsson tekstem „Rictus Grins and Glasgow Smiles”. Wykorzystując model teoretyczny Paula Simpsona autor przedstawia postać Jokera jako wehikuł satyrycznego dyskursu na przykładzie komiksu „The Dark Knight Return” oraz filmów „Batman” i „The Dark Knight”.

Z kolei Ryan Litsey w tekście „The Joker, Clown Prince of Nobility” porównuje postać Jokera do… Supermana. Nie chodzi jednak o słynnego bohatera DC, lecz postać wykreowaną przez niemieckiego myśliciela Friedricha Nietzschego. Litsey wskazuje charakterystyczne elementy Nadczłowieka dostrzegalne w Jokerze (traktuje z humorem wszystko, co go spotyka; nigdy się nie poddaje; przejawia przemożną żądzę władzy; charakteryzuje go brak żalu i poczucia winy). Ciekawie też analizuje batalię arcyłotra z superherosem jako starcie moralności władcy (Joker) z moralnością niewolnika (Batman), opierając się na przykładzie fabuły gry „Batman: Arkham City”. To niewątpliwie jeden z najoryginalniejszych i najbardziej interesujących tekstów tomu.

Miłośnicy komiksu „Batman: Azyl Arkham” koniecznie powinni przeczytać kolejny ciekawy tekst, mianowicie „The Joker Plays the King”. Jego autorka, Hannah Means-Shannon, rozważa fabułę tego komiksu i jego bogatą symbolikę poprzez archetypy Carla Gustava Junga (Trickster, Cień, Anima, Otchłań, Władca) oraz znaczenie kart tarota według opisu Aleistera Crowley’a.

Wokół twórczości Granta Morrisona obraca się także kolejny tekst tego rozdziału, czyli „Making Sense Squared” Marka P. Williamsa. Autor używa Jokera jako pryzmatu, poprzez który pokazuje podejście wybitnego szkockiego scenarzysty do superbohaterskich narracji w dobie postmodernizmu, zwłaszcza wykorzystanie iteracji i syntezy.

Ostatni tekst analityczny to „You Complete Me” Michaela Goodruma. Jak sam tytuł sugeruje, autor koncentruje się na podobieństwach obu wielkich antagonistów, wykorzystuje także teorię Slavoja Žižka dotycząca symptomu – w tym ujęciu Joker nie jest dewiacją systemu, lecz jego symptomem, czyli elementem ujawniającym patologię systemu. Analiza filmu „The Dark Knight” z tego punktu widzenia jest ciekawa, chociaż szkoda, że autor ograniczył się tylko do tego jednego filmu.

Książkę zamyka posłowie wybitnego badacza postaci Batmana, Willa Brookera, który podsumowuje zawarte w niej treści, podkreślając, że pełne uchwycenie tej postaci nie jest możliwe, gdyż jej kluczową cechą jest zmienność.

Publikacja jako całość wypada bardzo korzystnie. Jak każdy tego typu zbiór ma momenty nieco słabsze i nieco lepsze. Zdecydowanie górują jednak te drugie i widać ogromną, kilkuletnią pracę redaktorów (Roberta Mosesa Peaslee i Roberta G. Weinera), która zaowocowała względnie spójnym, a przede wszystkim wartościowym i inspirującym tomem.

Autorem artykułu jest Michał Siromski. Więcej o nim dowiecie się tutaj.

Korekta: Monika Banik.

Dziękujemy University Press of Mississippi za udostępnienie egzemplarza książki do recenzji.

 

SUMMARY

 

The great popularity of the Batman can be measured in various ways, including through the number of scientific publications that shows that character from different angles. In this context surprising was the lack of any studies devoted – equally popular after all – to the great Dark Knight’s enemy. Fortunately, I can write about this in the past tense.

Prepared by the University of Mississippi book fills this gap, becoming the first scientific study of the Joker as a fictional character and cultural phenomenon.

Publication as a whole presents very favorable. As any collection of this type have some worse moments. But better moments definitely dominate and we can see in it several years of huge work of editors Robert Moses Peaslee and Robert G. Weiner. Their work resulted in a relatively consistent, but above all very valuable and inspiring volume.

 

Tytuł: The Joker. A Serious Study of The Clown Prince of Crime

Redakcja: Robert Moses Peaslee, Robert G. Weiner

Wydawca: University Press of Mississippi

Data wydania: 2015

Liczba stron: 288

Oprawa: twarda

Papier: kredowy

Druk: cz-b.

Cena:60 $